در سالهای 1970 و 1980، سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد؛ یونسکو، کانونی برای مباحثات جنجالی درباره ارتباطات جهانی بود.
در مجموع، این مباحثات با عنوان «نظم اطلاعات و ارتباطات نوین جهانی» (نویکو) شناخته شد. کشورهای جنوبی، که تازه از سیطره استعمار خارج شده بودند، به دنبال بازسازی جریان، توزیع و رویه اطلاعات و ارتباطات جهانی بودند.
بسیاری از کشورهای غربی به سردمداری ایالت متحده و بریتانیای کبیر در برابر هر نوع ساختارشکنی و بازسازی مقاومت میکردند و ادعا داشتند که چنین تغییرات باید تحت حکمرانی حکومتهای آنها باشد و تضعیف اصول فکری جهانی نظیر جریان آزاد اطلاعات باید از سوی آنها اتفاق بیافتد. یکی از مسائل بحثانگیز در گفتگوها، روزنامهنگاری توسعه بود، اصطلاحی که به نقش مطبوعات در فرایند توسعه اقتصادی - اجتماعی، در کشورهای جنوب اشاره میکند.
روزنامهنگاری توسعه (Development Journalism) سال 1960 در بنیاد مطبوعات آسیا (PFA) مرسوم شد، بنیادی که در آن روزنامهنگاران فیلیپینی الن چالکلی و جون مرکادو معتقد هستند که سازمانهای خبری بسیار کم اخبار توسعه اقتصادی - اجتماعی را پوشش میدهند.
روزنامهنگاران بیشتر نقل قولها و اخبار جدید مطبوعات حکومتی را گزارش میدادند و توجه کمی به تحلیل، تفسیر و ارزیابی مفصل از طرحها، سیاستها و مسائل توسعهای نشان میدادند. به همین منظور چالکلی و مرکادو در بنیاد مطبوعات آسیا همایشی برای تربیت روزنامهنگاران در زمینه فن روزنامهنگاری توسعه، ساماندهی کردند.
مباحثاتی در باب روزنامهنگاری توسعه
روزنامهنگاری توسعه به رابطه خصومتآمیز رسانههای خبری مستقل و حکومت اشاره میکند که در آن گزارشگرها ارزیابی و تفسیر انتقادی از طرحها و اجرای طرحها دارند. روزنامهنگاری توسعه ارزشهای خبری سنتی را به چالش میکشد، و به نیازهای مردم عادی اولویت میدهد و عینیت را یک اسطوره میداند. روزنامهنگاری توسعه اخباری در زمینه انتقاد ساختاری از حکومت و سازمانهایش، رهبران اصلاحطلب تأثیرگذار در فرایند توسعه و طرحهای خودیاری محلی را پوشش میدهد.
به محض اینکه مفهوم روزنامهنگاری توسعه طرفدارانی در آسیا و کشورهای دیگر پیدا کرد، سریعاً رهبران ملّی رویههای روزنامهنگاری توسعه را برای توجیه کنترل حکومت بر رسانههای جمعی و ارتقاء سیاستهای دولت، به عنوان بخشی از اقدامات بزرگ سرکوبگرانه به خود اختصاص دادند. گاهی این اختصاصسازی «روزنامهنگاری توسعهای» نامیده میشد، که بیانگر شکلی از گزارشگری و نویسندگی رسانههای خبری است که آشکارا و غیرانتقادی از حکومت در دستیابی به اهداف توسعهای حمایت میکند.
منتقدان روزنامهنگاری توسعه میگویند که این مسئله زمینه کنترل حکومتی مطبوعات را فراهم کرده است. منتقدان روزنامهنگاری توسعه نظیر موسسان بنیاد مطبوعات آسیا بر این باورند که نتیجه این کنترل توجه بر پوشش اخبار حکومت، روزنامهنگاری حکومتی غیرانتقادی، اخبار بدون تحقیقی و توسعهای بود.
منتقدانی نظیر استونسون (1988) و سوسمن (1978) علی رغم شناخت تفاوتهای گسترده بین اینکه چگونه روزنامهنگاری توسعه از ابتدا مفهوم سازی شده و اینکه چگونه این اصطلاح (به عنوان روزنامهنگاری توسعهای) متناسب با منطق کنترل دولت رسانه ملی تخصیص یافته است، نقاط ضعف روزنامهنگاری توسعه را نشان دادند. با اشاره بر اینکه روزنامهنگاری توسعه قطعاً از سوی ادارات حکومتی کنترل میشود، بیان نقاط ضعف از سوی منتقدان حتی به طرحهای روزنامهنگاری توسعه که از سوی رسانههای مستقل انجام میپذیرد، آسیب میرساند.
بنابراین «گفت و گو» درباره روزنامهنگاری توسعه اغلب به دوگانهگرایی سادهانگارانه میانجامد: رسانه تجاری غربی آزاد بودند درحالیکه رسانه جمعی جهان سوم شدیداً از سوی نخبگان سیاسی کنترل میشود. این صورتبندی سوالانگیز تا اندازهای مقبولیتی میان دانشگاهیان و روزنامهنگاران به عنوان «نظریه توسعهای مطبوعات» (هاچن 1993) به دست آورده است، هرچندکه مداوماً از آن حمایت نشده است، از آنجاکه برخی از حکومتهای غربی مالکیت و کنترل رسانهها (به ویژه رادیو و تلویزیون) را بر عهده دارند درحالی که بسیاری از کشورهای جهان سوم رسانه مستقل و مخالف دارند.
علاوه بر آن، دیگران عنوان میکنند که روزنامهنگاری توسعه به صورت غیرانتقادی تأکید بر اخبار خوش حکومت دارد، آن بدین معنا نیست که چنین گزارشگری رابطهای با توسعه ندارد. یا یک حکومت کنترل رسانه را انتخاب میکند بلکه آن را برای روزنامهنگاری توسعه استفاده میکند یا رسانه، آزادانه اخبار توسعه را به شیوه درخواستPFA گزارش میدهد، اخبار توسعه زمانی که آن مشخصات خاص را پردازش میکند با توسعه ارتباط دارد.
معیار اخبار توسعه یعنی آیا یک عنوان خبری را میتوان به توسعه نسبت داد یا نه؟، نه تنها باید بر مبنای پیامها (یعنی، رسانه مستقل و رسانه تحت کنترل دولت) باشد بلکه باید بر مبنای ویژگیهای خود خبر نیز باشد. آگاروالا (1980)، شاه (1996) و دیگران ویژگیهای اخبار توسعهای موثر را بیان کردهاند. اخبار توسعهای باید به صورت انتقادی طرحها، برنامهها و سیاستهای مرتبط با توسعه را بررسی، ارزیابی و تفسیر کنند.
همچنین باید تفاوت بین طرحها و اقدامات واقعی را مشخص و چگونگی توسعه در کشورهای و مناطق را نشان دهد. و باید اطلاعات مبنایی و محتوایی درباره فرایند توسعه را فراهم سازد، در زمینه نقش طرحها، پروژهها و سیاستها با مردم تعامل و آینده توسعه را ارزیابی کند. و اخبار توسعه باید به نیازهای اساسی مردم اشاره کند.